- Kalaja e Harilaqit ndodhet në afërsi të fshatit Harilaq, komuna e Fushë Kosovës.
- Është një nga kalatë më të vjetra në Kosovë, që daton nga periudha romake e vonë (shek. IV–VI e.s.).
- Ka rëndësi të madhe për historinë ushtarake dhe kulturore të rajonit.
Vendndodhja dhe Rëndësia Strategjike
- Ndodhet në një kodër rreth 9 km në jugperëndim të Prishtinës.
- Ofronte pozicion strategjik për vëzhgim dhe mbrojtje të rrugëve të rëndësishme tregtare që lidhnin Dardaninë me pjesët e tjera të Perandorisë Romake.
- Zona ka qenë e banuar vazhdimisht që nga periudha ilire.
Historia dhe Zhvillimi
Periudha Romake e Vonë (shek. IV–VI):
- Kalaja u ndërtua si pjesë e një sistemi mbrojtës përballë kërcënimeve barbare dhe krizave të brendshme.
- U përdor për qëllime ushtarake dhe administrative.
Pas rënies së Perandorisë Romake:
- Kalaja u braktis gradualisht, por gjurmë banimi mbeten të pranishme edhe në periudha më të vona mesjetare.
Gjetje Arkeologjike
- Janë zbuluar:
- Mure mbrojtëse, kulla, hyrje dhe hapësira të brendshme
- Objekte të përdorimit të përditshëm: vegla hekuri, qeramikë, enë guri, monedha romake
- Vendi përmban një bazilikë paleokristiane, që tregon për përhapjen e hershme të krishterimit në këtë rajon
Arkitektura e Kalasë
Kalaja ka formë gjysmërrethore dhe shtrihet në një sipërfaqe rreth 1.3 hektarë.
- Ka mure të trasha prej guri dhe tulla, si dhe disa kulla vrojtimi në pikat kyçe.
- Struktura tregon për një ndërtim të sofistikuar ushtarak dhe fetar për atë kohë.
Rëndësia Kulturore dhe Turistike
- Kalaja është monument i trashëgimisë kulturore të mbrojtur në Kosovë.
- Është bërë objekt i gërmimeve arkeologjike që nga viti 2005 me mbështetje ndërkombëtare.
- Është destinacion gjithnjë e më i frekuentuar për turistë dhe studiues.
- Kalaja e Harilaqit përfaqëson një pjesë të rëndësishme të historisë antike dhe kulturore të Kosovës.
- Ajo dëshmon për praninë e organizuar të jetës ushtarake, ekonomike dhe fetare në territorin e Dardanisë në periudhat e hershme historike.
- Sot, ajo është një pasuri arkeologjike me vlerë për identitetin dhe trashëgiminë kombëtare.