Etnografia në Kosovë është një fushë që studion kulturën, zakonet, mënyrën e jetesës dhe traditat popullore të popullatës së saj – kryesisht shqiptare, por edhe të komuniteteve të tjera si serbë, turq, boshnjakë, romë, ashkali e goranë.
Çfarë përfshin etnografia në Kosovë?
Veshjet tradicionale
- Çdo rajon i Kosovës ka veshje karakteristike – si p.sh. plisi për burrat dhe xhubleta për gratë në disa zona.
- Kostumet popullore dallohen për ngjyra të ndezura, qëndisma me dorë dhe simbole tradicionale që lidhen me natyrën, jetën dhe besimet.
Këngë dhe valle popullore
- Këngët epike që shoqërohen me lahutë, këngët dasmore, këngët e vajit, dhe vallet popullore si Vallja e Rugovës, Vallja e Tropojës etj.
- Muzikë me instrumente tradicionale si çiftelia, sharki, defi.
Zakone dhe rite
- Dasmat me ceremoni të veçanta (shkuarja e krushqve, nusja, kanagjeqi).
- Lindja dhe ritet e foshnjës, si vendosja e një monedhe apo doreze në djep për “fat të mbarë”.
- Vdekja dhe ritet mortore, përfshirë ditët e përkujtimit (7, 40, 1-vjetori).
Besimet popullore
- Krahas besimeve fetare, shumë shqiptarë ruajnë besime të vjetra popullore, si:
- besimi në sy të keq,
- hixhet, lidhja e kuqe në dorë,
- nderimi i kullës dhe i ogjakut.
Zanat tradicionale
- Argjendaria në Prizren, punimi i armëve, punimet në dru dhe qeramikë.
- Qilimat dhe tekstilet me motive gjeometrike që i referohen simbolikës së pjellorisë, diellit, jetës etj.
Institucionet që ruajnë etnografinë
- Muzeu Etnologjik në Prishtinë – pjesë e Kompleksit Emin Gjiku, me ekspozita për jetën tradicionale shqiptare.
- Muzeu i Prizrenit, Gjakovës, dhe Pejës – me koleksione të pasura të veshjeve, mjeteve të punës dhe fotografive të jetës rurale.
- Instituti Albanologjik i Prishtinës – ka studime të shumta mbi traditat, gjuhën dhe kulturën popullore.
Etnografia si trashëgimi e gjallë
Edhe pse modernizimi ka ndikuar në jetën tradicionale, shumë elemente të etnografisë kosovare ruhen ende:
- në fshatra,
- gjatë festave kombëtare e familjare,
- përmes ansambleve folklorike,
- dhe në shkolla ku mësohet trashëgimia kulturore.